Οι νέες τεχνολογίες βελτιώνουν τους τρόπους πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας των ασθενειών διευκολύνοντας το έργο των ιατρών και των επιστημόνων. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια τέτοια τεχνολογία  που επιτρέπει σε ειδικούς του τομέα υγείας  να αξιοποιούν πλήρως τον τεράστιo όγκο δεδομένων που συλλέγουν, με τη διεξαγωγή αναλύσεων και προβλέψεων  εξοικονομώντας πολύτιμο χρόνο.  Σε μια κρίση όπως η πανδημία των κορωνοϊού οι επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη και στην επιστήμη της ανάλυσης δεδομένων δημιουργούν σημαντικά εργαλεία που οι ειδικοί χρειάζονται πρωτίστως όταν αντιμετωπίζουν απροσδόκητες καταστάσεις.

H ανάλυση δεδομένων άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο παρακολουθούνται  οι εστίες της νόσου, σε επίπεδο που σώζει ζωές. Όλη η υφήλιος επικεντρώνεται στην πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19), ιός ο οποίος εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Wuhan της Κίνας. Καθώς εξαπλώνεται, οι διεθνείς οργανισμοί και οι επιστήμονες χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) για την παρακολούθηση του ιού σε πραγματικό χρόνο, για να προβλέψουν αποτελεσματικά τον τόπο στον οποίο θα εμφανιστεί ο ιός και να λάβουν μέτρα πρόληψης.

Τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης συντελούν στην ανίχνευση οπτικών σημείων του COVID-19 σε εικόνες από σαρώσεις του πνεύμονα ή στην παρακολούθηση, σε πραγματικό χρόνο, των αλλαγών στο σώμα θερμοκρασίας μέσω της χρήσης φορητών αισθητήρων ή μπορεί και να αφορούν στην παροχή μιας πλατφόρμας δεδομένων ανοιχτού κώδικα για την παρακολούθηση της εξάπλωσης της νόσου. Οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης μπορούν δηλαδή να επεξεργαστούν τεράστιες ποσότητες δεδομένων για να προβλέψουν τον αριθμό κρουσμάτων ανά περιοχή και ποιες κατηγορίες πληθυσμού θα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς και να προβούν σε αξιολόγηση και βελτιστοποίηση των στρατηγικών για τον έλεγχο της εξάπλωσης της πανδημίας. Άλλες εφαρμογές ΑΙ μπορούν να παραδώσουν ιατρικές προμήθειες με drone, να κάνουν ακόμα και απολυμάνση σε αίθουσες ασθενών και να σαρώσουν εγκεκριμένες βάσεις δεδομένων φαρμάκων (για άλλες ασθένειες) που θα μπορούσαν επίσης να λειτουργήσουν κατά του COVID-19.

Πώς μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης AI για τη διαχείριση αυτής της παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης για την υγεία, χωρίς να υπονομεύεται η προστασία των θεμελιωδών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Το Ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο, με πρώτο τον GDPR απαγορεύει καταρχήν την επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων. Η επεξεργασία τους είναι δυνατή μόνο εάν  συντρέχει κάποια από τις εξαιρέσεις που προβλέπει το άρθρο 9 παρ. 2 του GDPR.  Όπως λοιπόν ορίζεται στο άρθρο 9 παρ. 2 περ. θ’ η επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων, θεωρείται νόμιμη, «όταν είναι απαραίτητη για λόγους δημοσίου συμφέροντος στον τομέα της δημόσιας υγείας». Παράλληλα, η αιτιολογική σκέψη 46 αναφέρει  ότι «[ο]ρισμένοι τύποι επεξεργασίας μπορούν να χρησιμεύσουν αφενός για σημαντικούς λόγους δημόσιου συμφέροντος και αφετέρου για τα ζωτικά συμφέροντα του υποκειμένου των δεδομένων, όπως, για παράδειγμα, όταν η επεξεργασία είναι απαραίτητη για ανθρωπιστικούς σκοπούς, μεταξύ άλλων για την παρακολούθηση επιδημιών και της εξάπλωσής τους …», ενώ η αιτιολογική σκέψη 52 εξειδικεύει το δημόσιο συμφέρον με την διευκρίνιση ότι η παρέκκλιση από την απαγόρευση επεξεργασίας ευαίσθητων δεδομένων επιτρέπεται «για σκοπούς υγειονομικής ασφάλειας, παρακολούθησης και συναγερμού και για την πρόληψη ή τον έλεγχο των μεταδοτικών ασθενειών και άλλων σοβαρών απειλών κατά της υγείας».

Η απάντηση λοιπόν στο ανωτέρω ερώτημα προκύπτει από το σκοπό που καλείται να επιτελέσει η χρήση μιας εφαρμογής τεχνητής νοημοσύνης.

Οι σκοποί της επεξεργασίας δεδομένων που αναφέρθηκαν αφορούν την προστασία και την πρόληψη της υγείας των φυσικών προσώπων που σίγουρα είναι αξία υπέρτερη της ιδιωτικότητας τους.  Η νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων δεν μπορεί να αποτελεί εμπόδιο για την προστασία της δημόσιας υγείας. Παρ’ όλα αυτά στο μέτρο που είναι δυνατό, εξακολουθεί να ισχύει η υποχρέωση τήρησης της αρχής της ελαχιστοποίησης (αναλογικότητας) ως προς το είδος των δεδομένων και την έκταση της συλλογής, διάδοσης ή/και κοινοποίησής τους.

Ωστόσο, δεδομένης της απουσίας ενός συνολικού πλαισίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα που θα στηρίζει την αποτελεσματική εποπτεία της πανδημίας σε διεθνές επίπεδο, η διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με την επεξεργασία των δεδομένων είναι πιθανό να παραμείνει μια συνεχής πρόκληση για την παγκόσμια διακυβέρνηση στον τομέα της υγείας. Η μαζική χρήση των εργαλείων παρακολούθησης και επιτήρησης της τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο αυτής της πανδημίας, σε συνδυασμό με τον σημερινό κατακερματισμό της ηθικής διακυβέρνησης της, θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για μια ευρύτερη και πιο μόνιμη χρήση αυτών των τεχνολογιών επιτήρησης.

Συνεπώς, η συντονισμένη δράση για την αξιολόγηση του κινδύνου  και η ορθή ερμηνεία των νομικών εξαιρέσεων που ορίζει η υπάρχουσα νομοθεσία για τη δημόσια υγεία, όπως προβλέπεται στο άρθρο 9 του γενικού κανονισμού για την προστασία των δεδομένων, είναι μέτρα καθοριστικής σημασίας για τη διασφάλιση της υπεύθυνης χρήσης  των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης σε αυτήν την  περίπτωση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία. Καθίσταται επιτακτική ανάγκη, όσο συνεχίζονται οι νομοθετικές πρωτοβουλίες για την τεχνητή νοημοσύνη σε επίπεδο ΕΕ, να προβλεφθεί  ρητά και να οριστεί με σαφήνεια η έκταση, το πεδίο εφαρμογής  και οι περιορισμοί που τυχόν συνοδεύουν την χρήση τέτοιων εφαρμογών. Η συμβολή μάλιστα της ΑΙ στην καθιέρωση νέων μορφών αυτοματοποιημένου κοινωνικού ελέγχου, οι οποίες θα μπορούσαν να παραμείνουν πολύ μετά την υποχώρηση της πανδημίας είναι σε κάθε περίπτωση αναπόφευκτη.