Η μακρά περίοδος της καραντίνας λόγω της έξαρσης της πανδημίας του κορωνοϊού οδήγησε εκατομμύρια χρήστες να κατεβάσουν στις έξυπνες συσκευές τους τη διαδεδομένη πλέον κινεζική εφαρμογή “TikTok”, με σκοπό να “γεμίζουν” τις ώρες που έμεναν σπίτι. Έτσι, αμέτρητα δημιουργικά και ευφάνταστα βίντεο αναρτήθηκαν στην εφαρμογή, με σκοπό μεταξύ άλλων την διασκέδαση, αλλά και την απόκτηση φήμης και αναγνωρισιμότητας.
Τα βίντεο αυτά όμως κρύβουν σίγουρα περισσότερα ζητήματα ιδιωτικότητας από όσα μπορεί εκ πρώτης όψεως κάποιος να διακρίνει. Όπως σχεδόν όλες οι τεχνολογικές πλατφόρμες, το TikTok αποθηκεύει όχι μόνο το περιεχόμενο που δημιουργούν οι χρήστες σε αυτό, αλλά και σημαντικά μεταδεδομένα αυτών. Αυτό μπορεί να σημαίνει ονόματα χρήστη, πώς και πότε οι χρήστες εγγράφηκαν στην υπηρεσία, αριθμούς τηλεφώνου, τύπους συσκευών αλλά και σημαντικά δεδομένα τοποθεσίας.
Το γεγονός της εκτεταμένης αυτής συλλογής δεδομένων χρηστών, σε συνδυασμό με τη γενικότερη κόντρα των Η.Π.Α. με την Κίνα, ενδέχεται να οδηγήσει σε πιθανή απαγόρευση της εφαρμογής στις Η.Π.Α.
Η ίδια η εταιρεία έχει απαντήσει στις ανησυχίες των Η.Π.Α. για τη συλλογή δεδομένων Αμερικανών πολιτών, διευκρινίζοντας ότι τα δεδομένα των Αμερικανών χρηστών αποθηκεύονται σε servers στις Η.Π.Α. και τη Σιγκαπούρη και όχι στην Κίνα. Ωστόσο, στην πολιτική προστασίας δεδομένων και στους όρους χρήσης της εφαρμογής, αναφέρεται ότι η εφαρμογή TikTok ενδέχεται να μοιραστεί πληροφορίες με τη μητρική της εταιρεία ή και άλλες συνδεόμενες εταιρείες.
Οι απειλές για μία ενδεχόμενη απαγόρευση της εφαρμογής –κάτι που σύμφωνα με ορισμένες αρχές των ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσει σε διαβίβαση δεδομένων χρηστών με την κινεζική κυβέρνηση– σόκαραν την κοινότητα του TikTok, με πολλούς δημιουργούς περιεχομένου να σπεύδουν να ξεκινήσουν ζωντανές ροές για να κατευθύνουν τους ακόλουθους σε εναλλακτικές εφαρμογές.
Ωστόσο, οι αντιδράσεις των χρηστών σε αυτή την απαγόρευση ίσως δεν ήταν οι αναμενόμενες.
«Δεν με νοιάζει πραγματικά εάν αυτές οι εταιρείες έχουν τα δεδομένα μου, αρκεί να ξέρω ότι τα έχουν» σχολιάζει ένας χρήστης.
Κάποιος άλλος χρήστης αστειευόμενος αναρωτιέται «Είμαι ο μόνος που δεν με νοιάζει αν η Κίνα συλλέγει τα δεδομένα μου; Ας έχει τα δεδομένα μου. Με ξέρουν καλύτερα απ’ ότι ξέρω τον ίδιο μου τον εαυτό».
Η συζήτηση για το μέλλον της TikTok φαίνεται να καταδεικνύει πλέον ξεκάθαρα το γενικότερο χάσμα που υφίσταται μεταξύ της μεγάλης προσπάθειας των τελευταίων ετών για νομοθετική προστασία των δεδομένων που διαμοιράζονται μέσω εφαρμογών και διαδικτύου (όπως ο GDPR, η CCPA κ.α.) και των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τις εφαρμογές αυτές. Ιδιαίτερα για τους νεότερους ανθρώπους (την λεγόμενη γενιά “Generation Z”), οι οποίοι έχουν μεγαλώσει με εφαρμογές όπως το Facebook, το Snapchat και το Instagram, η συλλογή των προσωπικών τους δεδομένων θεωρείται κάτι παραπάνω από δεδομένη. «Αυτή τη στιγμή, είμαι τόσο συνηθισμένος ότι όλα τα κοινωνικά δίκτυα έχουν όλα μου τα δεδομένα, που πλέον αισθάνομαι ότι είναι ακριβώς αυτό το τίμημα που πρέπει να πληρώσω για να συνδεθώ με άλλους», αναφέρει χαρακτηριστικά ένας χρήστης του TikTok.
Και αυτό είναι το τρομακτικό ζήτημα της υπόθεσης TikTok. Είναι πράγματι οι χρήστες τόσο εθισμένοι στην χρήση της εφαρμογής, που όχι μόνο παραδίδουν «απλόχερα» τα δεδομένα τους, αλλά αδιαφορούν πλήρως και για το γεγονός ότι αυτό οδηγεί στην συστηματική τους παρακολούθηση;
«Εάν δώσατε στους περισσότερους νέους μια επιλογή μεταξύ της προστασίας της ιδιωτικής ζωής τους με το να αποσυρθούν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή να παραμείνουν σε αυτά, είναι σίγουρο ότι θα παραμείνουν», σχολιάζει ο Josh Golin, εκτελεστικός διευθυντής της μη κερδοσκοπικής Εταιρείας “Campaign for a Commercial Free Childhood”.
Είναι φανερό τελικά ότι όσο αναπτύσσεται η τεχνολογία και δημιουργούνται νέες, «σύγχρονες ανάγκες», τόσο περισσότερα δεδομένα θα συλλέγονται και θα αποθηκεύονται, με σκοπό την παρακολούθηση των ανθρώπων, την κατάρτιση προφίλ και εν τέλει την δημιουργία εκστρατειών στοχευμένου μάρκετινγκ. Πολλές είναι οι χώρες που προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να περιορίσουν το φαινόμενο αυτό, ή τουλάχιστον να θέσουν όρια στον τρόπο συλλογής των δεδομένων, αλλά και μέτρα προστασίας της ιδιωτικότητας των ατόμων που παρακολουθούνται. Στην Ελλάδα, το ίδιο το Σύνταγμα κατοχυρώνει την προστασία των προσωπικών μας δεδομένων (άρθρο 9Α), ενώ ο GDPR έχει θέσει γερά θεμέλια ώστε η επεξεργασία των δεδομένων να πραγματοποιείται με περισσότερες εγγυήσεις ασφαλείας.
Όμως, όταν τα ίδια τα υποκείμενα των δεδομένων είναι αυτά που αδιαφορούν για την προστασία τους, θέτοντας την αναγνωρισιμότητά τους πάνω από την ιδιωτικότητά τους, είναι σίγουρο ότι ο δρόμος για την θεσμοθέτηση και εδραίωση ενός ασφαλούς νομοθετικού πλαισίου προστασίας, είναι ακόμα μακρύς.